Однажды осел фермера провалился в колодец. Он страшно закричал, призывая на помощь. Прибежал фермер и всплеснул руками:
- Как же его оттуда вытащить?
Тогда хозяин ослика рассудил так: "Осел мой - старый. Ему уже недолго осталось. Я все равно собирался приобрести нового молодого осла. А колодец, все равно почти высохший. Я давно собирался его закопать и вырыть новый колодец в другом месте. Так почему бы не сделать это сейчас? Заодно и ослика закопаю, чтобы не чувствовать запаха разложения".
Он пригласил всех своих соседей помочь ему закопать колодец. Все дружно взялись за лопаты и принялись забрасывать землю в колодец. Осел сразу же понял к чему идет дело и начал издавать страшный визг. И вдруг, ко всеобщему удивлению, он притих. После нескольких бросков земли фермер решил посмотреть, что там внизу.
Он был изумлен от того, что он увидел там. Каждый кусок земли, падавший на его спину, ослик стряхивал и приминал ногами. Очень скоро, ко всеобщему изумлению, ослик показался наверху - и выпрыгнул из колодца!
+В жизни вам будет встречаться много всякой грязи и каждый раз жизнь будет посылать вам все новую и новую порцию. Всякий раз, когда упадет ком земли, стряхни его и поднимайся наверх и только так ты сможешь выбраться из колодца.
Каждая из возникающих проблем - это как камень для перехода на ручье. Если не останавливаться и не сдаваться, то можно выбраться из любого самого глубокого колодца.
Встряхнись и поднимайся наверх. Чтобы быть счастливым запомни пять простых правил:
1. Освободи свое сердце от ненависти - прости.
2. Освободи свое сердце от волнений - большинство из них не сбываются.
3. Веди простую жизнь и цени то, что имеешь.
4. Отдавай больше.
5. Ожидай меньше.
Monday, May 18, 2009
Müsavatçı gənclər piketə hazırlaşırlar
"Polis gəncləri qorusun!"
QayNar: Müsavat Partiyasının Gənclər Təşkilatı (GT) son vaxtlar gənclərə qarşı baş verən zorakılıqlara etiraz olaraq mayın 23-ü saat 13:00-dan saat 13:30-a kimi Daxil İşlər Nazirliyi (DİN) önündə aksiya keçirmək istəyir. Bu barədə Müsavat partiyasından Turana bildiriblər. Piket təşkilatçıları Bakı meriyasına xəbərdarlıq məktubu ünvanlayıblar. Təşkilatçılar aksiyanın son vaxtlar gənclərə və xüsusilə də, müsavatçı gənclərə qarşı başlanan zorakılıq kampaniyasına, polisin isə bu təqib kampaniyasına münasibətdə fəaliyyətsizliyinə etiraz olaraq keçirəcəklərini bildirirlər.
Məktubda aksiyada 50 nəfərin iştirak edəcəyi və piketin “Təhlükəsizliyimiz təmin olunsun!”, “Polis gəncləri qorusun!”, “Siyasi təqiblərə son qoyulsun!” şüarları altında keçiriləcəyi qeyd olunur.
Qeyd edək ki, ADNA-da baş verən terror olaylarıyla bağlı anım mərasiminin keçirilməsini tələb edən bir qrup Müsavatçı gənc polis tərəfindən saxlanılmışdır. Məhkəmənin qərarıyla onları 3 sutka azadlıqdan məhrum etmişdirlər. // Natiq Kamal, QayNar
Feminist Manifesti
Azərbaycan, mənim baxtsız anam oy...
Almas Yıldırım
Bütün sevdiyim qadınlara ithaf olunur
Qadının cəmiyyətdə rolu haqqında yahoogroup-larda başlatdığım yazışma-müzakirə haqqında düşünərkən günlərin bir günü yadıma Almas Yıldırımın şerindən olan bu misralar düşdü. Və mənə elə gəldi ki, yüz il əvvəl yazılmış bu misralar bugünümüzü o qədər gözəl, o qədər inanılmaz dərəcədə əks etdirir ki, bunun üzərində bir az daha var gəl etməyə qərar verdim.
Bu əsrarəngiz ədəbiyyat nümunəsi Azərbaycanda qadının vəziyyəti ilə ölkənin durumu arasındaki problemi ortaya qoyur. Və ən xoşagəlməzi odur ki, illər keçdikdən sonra da, nə yazıq ki ölkəmiz də anamız kimi bəxtsiz və pərişandır yenə də. Yazdığım fikirlər əlaqəsiz görünə və səslənə bilər, amma inanıram ki, bu yazıda bəzi məsələlərə aydınlıq gətirə biləcəm.
“Anamız-bacımız” diskursu
Bir çox hallarda cəmiyyətdəki maço düşüncə (buna bəzən mentalitetimiz də deyirlər) öz hakimiyyətini legitimləşdirmək və möhkəmləndirmək üçün “qadınları qorumaq”, onları müdafiə etmək diskursundan istifadə edir. Buna kişilərin dominant olduğu toplumlarda sıx-sıx rast gəlinir və adətən qadınlar namus və qeyrət anlayışlarının “daşıyıcısı”, kişilər isə bunun “təminatçısı” kimi çıxış edir. Məsəl üçün, əgər bir başqa kişi sizin qadınınızın yanında ədəbsiz söz etmiş olarsa, bu halda siz o insanın cavabını verməlisiniz. Amma eyni insan bir qrup kişinin yanında bənzər sözlərdən istifadə edərsə, bu sözlər artıq “ədəbsiz” kateqoriyasına girmir və bunun üçün heç kimin namusun qorumaq lazım deyil. Bu misal yanaşmada olan ayrıseçkiliyi və dominant kişi kültürünə verilən üstünlüyü açıq şəkildə ortaya qoyur. Bir dəfə Azərbaycana tez-tez gəlib gedən bir Alman qız dostum dedi ki: “Maraqlısı odur ki, “öz qadınına pis gözlə baxılmasını” istəməyən Azərbaycanlı kişi digər qadınlara eyni “pis gözlə” baxmaqdan çəkinmir. Məncə bu ikiüzlülükdür”.
Beləliklə qadınlar üçün nəyin daha uyğun və daha ədəbli olduğuna qərarı adətən kişilər verir və qadınlar bununla razılaşır. Bu razılaşma-qəbuletmə daha geniş miqyasda qadınların bir çox hallarda kişilər tərəfindən qoyulmuş qaydalarla oynamaqlarına səbəb olur.
Hesab edirəm ki, toplumda qadına qarşı olan zorakılıq və sayğısızlıq uzun illərdən boyu formalaşmış qadının iqtisadi (və sosial) asılılığı ilə yanaşı bir də ideoloji asılılıqdır. Antonio Qramşi bunu “common sense”, yəni hamı tərəfindən qəbul edilən düşüncə adlandırır. Qramşi bu anlayışı burjuaziya ilə fəhlə sinfi arasında olan münasibətə aid edir və qeyd edir ki, burjuaziyanın proletariat üzərindəki hökmranlığını şərtləndirən amillərdən biri də (iqtisadi və siyasi hakimiyyətlə yanaşı) birincinin “mədəni hegemoniyasıdır”. Mədəni hegemoniya hər hansısa bir diskursun müəyyən edilməsi, yayılması və onun güclənməsi ilə əmələ gəlir. Diskurs – müəyyən dünya görüşünü formalaşdıran sözlər, ideyalar, yanaşmalar, müzakirələr və s. ibarətdir.
Diskurslar insanlar arasında yayılaraq güclənir, çünki ideyalar (pis və ya yaxşı) müəyyən gücə sahibdirlər. “Görüb-götürmək” öz sözünü deyir və böyüyən nəslin əksər nümayəndələri bu sosial reallığın inşa edilməsində iştirak edirlər və təbii ki bunun bir parşasına çevrilirlər. Bu diskursun qorunmasında (“qiz uşağının özünü aparma qaydaları”, “ana-bacımızın namus-qeyrəti”) qadınların da vacib rolu var. Belə ki, bir çox məsələlər qadınların səssiz və bəzən də səsli razılığı əsasında olur. Hətta bir çox qadın bu “common sense”in davam etdirilməsi və sementləşməsi üçün əlindən gələni edir.
Burada bir məsələyə də toxunmaq lazımdır. Bayaq qeyd etdiyimiz kimi, qadınlarımız eyni zamanda həm də iqtisadi asılılıqda yaşayırlar. Bir çox ailelerde qadınlar evdən kənarda işləmir və evin büdcəsinin formalaşmasında iştirak etmir. Təbii ki, son zamanlar bu dəyişməkdədir və indi Azərbaycanda bir çox oxumuş qadın iqtisadi cəhətdən müstəqildir. Amma buna baxmayaraq, hakim düşüncə hələ də onları sıxmaqdadır və iqtisadi müstəqilliyə baxmayaraq onlar hələ də ideoloji və mənəvi savaş verirlər: ailələri, qohumları və cəmiyyətləri ilə. Yəni, iqtisadi sahədə özünü təsdiqləsələr və maliyyə təhlukəsizlilərini təmin etsələr də, ideoloji savaşda hakim diskurs üzərində qələbə çala bilmirlər.
Amma bunu da qeyd etmək lazımdır ki, ideoloji savaşın qazanılmasında iqtisadi müstəqillik çox önəmli mərhələdir. İqtisadi müstəqillik insanın “dilinin uzun olmasını” təmin edir. Yəni, iqtisadi cəhətdən asılı olmayan insan danışa bilir və özünü müdafiə mexanizmini danışmaqla və ya dominant məntiqin təsvir etdiyi kimi “cavab qaytarmaqla” qurur. Danışaraq isə insan özünə uyğun olan diskursu qurur.
Feminizm və biz
İdeoloji savaşı qazanmaq üçünsə ideyalara ehtiyac var. Qadının kişiylə bərabər hüquqlu olduğunu müdafiə edən nəzəriyyəyə feminizm nəzəriyyəsi deyilir. Feminizm qadin huquqlarini mudafie eden nezeriyyedir. Bu bir dunya gorusudur. Feminizmi cox radikal bir yanasma kimi teqdim etmek yanlisdir. Necə ki milliyətçilik, dindarlıq, sosializm, liberalizm kimi fəlsəfələrin də həm radikal, həm də yumşaq tezahüru olur.
Mənim anlayışımda, bunu dəstəkləyən insanlar tək qadınlar deyil, həm də kişilər olmalıdır. Çünki bu cəmiyyətimizin ümumi inkişafı deməkdir. Təssüf ki, Azərbaycanda çox zaman qadınların hüquqları tapdalanır. Qadın bir seksual obyekt, bir qulluqçu, bir uşaq istehsalçısı kimi görülür. Ona görədir ki, Avropa Şurası ölkələri arasında qadınların siyasi və sosial həyatdakı yerinə görə Azərbaycan 46-cı, yəni ən axırıncı yeri tutur.
Təbii ki Azərbaycan bu məsələlərdə dünyanın bir çox başqa az inkişaf etmiş (və ya heç etməmiş) ölkələrindən yaxşı ola bilər. Amma biz daha yaxşı olmalıyıq və bunu bugün etməliyik.
Əksər cəmiyyətlərdə qadınlar kişilərdən daha çoxdur. Ona görə qadınların fəal olmadığı cəmiyyət hesab edin ki, yarı qüvvəsi ilə işləyir. Hətta əgər buna kişi-qadın münaqişəsinin mənfi enerjisini əlavə etsək, demək olar ki cəmiyyətin faydalı iş əmsalı xeyli dərəcədə aşağı düşür.
Yekunda, mən qadınlarımızı daha fəal, daha özünə güvənən və daha inadkar olmağa, kişiləri isə daha anlayışlı olmağa çağırıram.
Feminist Elli
Washington'un havası
Vaşinqtonun havası rütubətlidi, amma təmizdi. Ümumiyyətlə, Amerikada yaşayanlar bilir, burada havanın təmizliyinə diqqət edirlər. Eləcə də, hər şeyin təmizliyinə: mənəvi və fiziki. Təmizlik çox önəmli anlayışdı burada. Küçələrin, evlərin, binaların, ofislərin təmiz olmağı insanda gözəl emosiyalar yaradır. Toz olmayanda insan daha rahat nəfəs alır, qan dövranı daha yaxşı olur, az əsəbiləşir və s. Fiziki təmizlik daxili təmizlikdən qaynaqlanır. Öz növbəsində zahiri təmizlik insanı daxilən təmiz olmağa sövq edə bilər.
Arlinqtonda Clarendon bulvarında bir oteldə qalıram. Simsiz internetim var. Üzbəüz Starbucks (anti-qlobalistlərin heç cür razılaşmadığı) qəhvə dükanı var, içəri girən kimi gözəl, təzə bişirilmiş qəhvənin iyi insanın burnuna dolur. Deyirlər ki, qəhvə iyi insanı xoşbəxt edən qoxudur. Hətta Londondan Vaşinqtona gəldiyim Britiş Midləndin təyyarəsində tualetin qapısından bir qutu toz qəhvə asmışdılar.
Həqiqətən də qəhvə mədəniyyəti burada fərqlidir. Amerikanın qida mədəniyyətinin bir xüsusiyyəti də yediyiniz yeməyin və içdiyiniz mayenin hər zaman daşına bilən, mobil formada (qabda) olmağıdır. Burada insanlar küncdəki dükandan karton və ya plastik qəhvə alıb onu işə gətirib içirlər. Hər şey çevik, dəyişən və ağıllıdı (smart).
Amerikada ünsiyyət də çox rahatdı. İnsanlar ünsiyyətin ən tez, ən sadə və ən rahat yollarını icad ediblər. Tanımadığın insana salam vermək (bu adət Azərbaycanın kəndlərində də var), halını soruşmaq və etibarverici şəkildə gülümsəmək (kəndlərimizdə bu adət hələ o qədər yayılmayıb) insanlar arasında çox qısa, səmimi və rahat yolla ünsiyyət yaratmış olur. Bunlar həm də iş şəraitində çox önəmlidir, lazımsız stressi və psixoloji narahatlığı ortadan qaldırır. Əyləncə mədəniyyəti də insanları birləşdirmək və ünsiyyəti bəsitləşdirməyə kömək edir. Hündür bar masası fərqli bir məkandır və burada tanış olmayan insanlar yan-yana otura bilər. Bu isə öz növbəsində insanlara tanış olmaq, söhbət etmək imkanı verir. Ona görə də, nə qədər qəribə olsa da, bar və pabların Qərb-də vətəndaş mədəniyyətinin, azad ünsiyyət mühitinin formalaşmasında böyük rolu var. Çölə çıxmaq (going out) burada çox vacib bir sosial fəaliyyətdir və insan şəbəkələrinin formalaşmasında böyük rolu var. Əgər müqayisə etsək, Azərbaycan mədəniyyətində tanımadığın insanlarla “tanış olmaq” məkanları və imkanları əslində o qədər də çox deyil. Cəmiyyətimiz daha çox kiçik qruplarda və mühafizəkar şəkildə “çölə çıxır”. Çayxanalarda insanlar iki-iki, üç-üç otururlar. Toylarda isə yeni tanışlıqlar demək olar ki, çox az olur (toylarda səs çox olur). Buna baxmayaraq, Azərbaycanda gənclərin başlatdığı çox gözəl partilər ənənəsi təşəkkül tapır get-gedə.
Amerika çox qəribə ölkədi. Çox fərqli və çox azaddır. Azadlıq burada insanlara qeyri-adi güc verir. Ərazinin böyük və insanların macərasevər olmağı öz sözünü deyir.
Azadlıq insanlara çoxlu yemək və çox hərəkət etmək təcrübəsi verib. Kaliforniyadakı dostlarım bu gün mənə dedilər ki, dünən 10 mil qaçıblar, yəni 16 km-ə yaxın.
Burada heç bir şeyin qıtlığı yoxdur. Yer, pul, yemək, maşın, insan və s. Hər şey çoxdu. Hər şey böyükdü.
Bu arada, fikrim daha kiçik, daha yoxsul ölkələrə və millətlərə getdi birdən. Düşündüm ki, bəlkə doğrudan da “Yeni Dünya”ları çoxaltmaq zamanıdır yenidən. Çünki yer kürəsi üzərində hələ o qədər boş torpaqlar var ki. Bəlkə indi əziyyət və zülüm içində yaşayan millətlərin ağıllı və cəsur uşaqları yığışıb gedib bir torpaq tapsınlar... ölkə qursunlar...
Və ya bəlkə yer kürəsini tərk etmək barədə düşünsünlər... Marsda buz tapılıb təzəlikcə...
Nə isə, çox uzağa getdim deyəsən. Vaşinqtondakı dostlar məni daha yaxına, Corctaunda pivə içməyə çağırdılar. Getməsəm yaxşı çıxmaz.
Yad Elli
Arlinqtonda Clarendon bulvarında bir oteldə qalıram. Simsiz internetim var. Üzbəüz Starbucks (anti-qlobalistlərin heç cür razılaşmadığı) qəhvə dükanı var, içəri girən kimi gözəl, təzə bişirilmiş qəhvənin iyi insanın burnuna dolur. Deyirlər ki, qəhvə iyi insanı xoşbəxt edən qoxudur. Hətta Londondan Vaşinqtona gəldiyim Britiş Midləndin təyyarəsində tualetin qapısından bir qutu toz qəhvə asmışdılar.
Həqiqətən də qəhvə mədəniyyəti burada fərqlidir. Amerikanın qida mədəniyyətinin bir xüsusiyyəti də yediyiniz yeməyin və içdiyiniz mayenin hər zaman daşına bilən, mobil formada (qabda) olmağıdır. Burada insanlar küncdəki dükandan karton və ya plastik qəhvə alıb onu işə gətirib içirlər. Hər şey çevik, dəyişən və ağıllıdı (smart).
Amerikada ünsiyyət də çox rahatdı. İnsanlar ünsiyyətin ən tez, ən sadə və ən rahat yollarını icad ediblər. Tanımadığın insana salam vermək (bu adət Azərbaycanın kəndlərində də var), halını soruşmaq və etibarverici şəkildə gülümsəmək (kəndlərimizdə bu adət hələ o qədər yayılmayıb) insanlar arasında çox qısa, səmimi və rahat yolla ünsiyyət yaratmış olur. Bunlar həm də iş şəraitində çox önəmlidir, lazımsız stressi və psixoloji narahatlığı ortadan qaldırır. Əyləncə mədəniyyəti də insanları birləşdirmək və ünsiyyəti bəsitləşdirməyə kömək edir. Hündür bar masası fərqli bir məkandır və burada tanış olmayan insanlar yan-yana otura bilər. Bu isə öz növbəsində insanlara tanış olmaq, söhbət etmək imkanı verir. Ona görə də, nə qədər qəribə olsa da, bar və pabların Qərb-də vətəndaş mədəniyyətinin, azad ünsiyyət mühitinin formalaşmasında böyük rolu var. Çölə çıxmaq (going out) burada çox vacib bir sosial fəaliyyətdir və insan şəbəkələrinin formalaşmasında böyük rolu var. Əgər müqayisə etsək, Azərbaycan mədəniyyətində tanımadığın insanlarla “tanış olmaq” məkanları və imkanları əslində o qədər də çox deyil. Cəmiyyətimiz daha çox kiçik qruplarda və mühafizəkar şəkildə “çölə çıxır”. Çayxanalarda insanlar iki-iki, üç-üç otururlar. Toylarda isə yeni tanışlıqlar demək olar ki, çox az olur (toylarda səs çox olur). Buna baxmayaraq, Azərbaycanda gənclərin başlatdığı çox gözəl partilər ənənəsi təşəkkül tapır get-gedə.
Amerika çox qəribə ölkədi. Çox fərqli və çox azaddır. Azadlıq burada insanlara qeyri-adi güc verir. Ərazinin böyük və insanların macərasevər olmağı öz sözünü deyir.
Azadlıq insanlara çoxlu yemək və çox hərəkət etmək təcrübəsi verib. Kaliforniyadakı dostlarım bu gün mənə dedilər ki, dünən 10 mil qaçıblar, yəni 16 km-ə yaxın.
Burada heç bir şeyin qıtlığı yoxdur. Yer, pul, yemək, maşın, insan və s. Hər şey çoxdu. Hər şey böyükdü.
Bu arada, fikrim daha kiçik, daha yoxsul ölkələrə və millətlərə getdi birdən. Düşündüm ki, bəlkə doğrudan da “Yeni Dünya”ları çoxaltmaq zamanıdır yenidən. Çünki yer kürəsi üzərində hələ o qədər boş torpaqlar var ki. Bəlkə indi əziyyət və zülüm içində yaşayan millətlərin ağıllı və cəsur uşaqları yığışıb gedib bir torpaq tapsınlar... ölkə qursunlar...
Və ya bəlkə yer kürəsini tərk etmək barədə düşünsünlər... Marsda buz tapılıb təzəlikcə...
Nə isə, çox uzağa getdim deyəsən. Vaşinqtondakı dostlar məni daha yaxına, Corctaunda pivə içməyə çağırdılar. Getməsəm yaxşı çıxmaz.
Yad Elli
İmkanlar ölkəsi - Azərbaycan
İmkanlar ölkəsi - Azərbaycan
Bizim nəsil keçid dövründə yaşadı. Keçid dövrləri adətən çətin mərhələlərdi - keçmiş dağıla-dağıla gedir, yeni bir şeyi yaratmaq üçünsə çoxlu vaxt, səbr və iradə tələb olunur. Dağılan keçmiş binadan tökülən kiçik və böyük parçalar isə bəzilərinin başına, bəzilərinin isə yoluna düşür. Keçmişlə gələcəyin arası çox qısa və çaşdırıcıdır deyə onların yeri təsadüfən səhv də düşə bilir. Bəzi insanlar gələcəyin də elə keçmiş kimi olacağını və olmalı olduğunu iddia etməklə bu qarmaşanı bir az da artırır.
Sevindirici şey isə ondan ibarətdir ki, burada qorxulu heç nə yoxdu. Bu gün ölkəni qoyub yaxşı həyat, inkişaf dalınca minlərlə azərbaycanlı qardaş və bacılarımız Amerikaya, Rusiyaya və Avropa ölkələrinə üz tuturlar. Bir dəfə Ankarada TRT-də işləyən əslən Azərbaycandan olan bir dostumuzla bu haqda söhbət edirdik. O deyirdi ki, bizim millətin bir xüsusiyyəti var ki, çətinlik görəndə ən rahat yolu qaçmaqda görür. Əslində bunu bütün millətlərə aid etmək olar. Bu mənada dostumuzla razı deyiləm. Tarix boyu və hətta bu yaxınlara qədər də Avropa ölkələrindən də daha yaxşı həyat axtarışında olan insanlar Amerikaya köçmüşlər.
Önəmli olan bunu başa düşməkdir ki, çətinliyin olmağı əslində böyük imkanların mövcud olduğunun göstəricisidir. Uinston Çörçilin məşhur bir kəlamı var: “Pessimist hər yeni imkanda çətinlik görür, optimist isə hər çətinlikdə yeni imkan görür”. Yəni, ola bilər ki, siz pessimist insana 1 milyon manat pul verəsiz, o, isə bu qədər pulla nə edəcəyi haqqında düşünüb o qədər stresə düşsün ki, qısa vaxt ərzində bu pulu batırsın. Eyni zamanda mən bir çox insan tanıyıram ki, ən çətin məqamlardan çıxaraq vəziyyəti öz xeyirlərinə dəyişiblər. Bu bir vizyon, bir uzaqgörənlik məsələdir.
Həqiqətən də mən inanıram ki, bu, psixoloji məsələdir. Təbii, insanın həyatında çətinliklər ola bilər. Hətta çox ola bilər. Amma çətinlikləri kədərə, yoxsa sevincə çevirmək insanın öz əlindədi. Yəni çətinlik sözünün adı “çətin” olduğu üçün onu tamamilə neqativ bir anlayış kimi qavramaq düzgün deyil.
Biz keçid dövründə yaşamışıq və yaşayırıq. İndi bizim böyüyən dövrümüzdür, gənclik çağımızdır. Unutmayaq ki, bütün uğurlu insanlar adətən çətinlik içində böyüyürlər. Bizim də uşaqlığımız çətin keçir. Bəzən pul olmur, bəzən böyüklər bizi döyür, üstümüzə qışqırır, varlı uşaqlar bizə yuxarıdan aşağı baxır, bizimlə oynamırlar.
Çıxış yolu bundan ibarətdir ki, BİZ YAXŞI OXUYAQ VƏ ÖYRƏNƏK, həyat imtahanından hamıdan yaxşı çıxaq.
Bəli çox zaman düz yol çətin olur. Al Paçinonun baş rolda oynadığı məşhur film var, adı “Qadın Ətri”di. Ömrünün sonuna yaxın qoca, kor polkovnik etiraf edir ki, həyatda həmişə doğru yolun nə olduğunu bilirmiş, amma heç vaxt o yolu seçməyib. “Bilirsiz niyə?” - Al Paçino soruşur. “Because it was damn hard (çünki doğru yol çox çətin idi)”.
Məşhur amerika iqtisadçısı Hernando de Soto “Kapitalizmin Sehri” (The Mystery of Capitalism) kitabında yazır ki, dünyanın bir çox yoxsul bölgələri insanlar ağılsız olduğuna görə yox, ətraflarındakı imkanları necə realizə edəcəklərini bilmədikləri üçün inkişaf etmir. Yazar qeyd edir ki, Latın Amerikası, Afrika və Asiyanın xarabalıqlarında milyardlar yatır. Onları canlandırmaq üçün isə bacarıqlar tələb olunur.
Ona görə də biz ətrafımıza baxmalıyıq və imkanları görməliyik. Azərbaycan kimi iqtisadiyyatı sürətlə inkişaf edən ölkələrdə həddindən artıq imkanlar var. Bunu amerikalılar və avropalılar görə bilir. Bu onların bizdən daha ağıllı, daha intellektli olmağına görə deyil. Sadəcə modern biznes bacarıqları, imkanları görə bilmək və risk edə bilmək qabiliyyətlərinə görədir.
Həm hökumətimiz, həm də insanlarımız ətrafa daha geniş baxa bilməlidir. Hökumət özəl sahəyə daha çox imkanlar yaratmalıdır, bürokratik əngəlləri aradan qaldırmalıdır. O zaman imkanlar daha çox artacaq və iqtisadi, siyasi, sosial və elmi həyat daha çox qaynayacaq.
Burada hökumətin siyasətində işlədilən dil və terminlər də həddindən artıq önəmlidir. Məsələn, “nədənsə, xilas olmaq, qurtulmaq“ əvəzinə “nəyəsə nail olmaq, irəliləmək” kimi qavramlardan istifadə etmək insanları daha çox gücləndirir. Bu kontekstdə, “yoxsulluğun azaldılması” yerinə “zənginliyin artırılması” daha müsbət düşüncə və davranışa səbəb olur. Çünki yoxsulluq insanın normal, təbii halıdır: onu azaltmaq anlayışı isə çox süni səslənir. İmkanları genişləndirib, var-dövləti və rifahı artırmaq lazımdır.
Bunları görmək və hiss etmək ümidi ilə!
Bizim nəsil keçid dövründə yaşadı. Keçid dövrləri adətən çətin mərhələlərdi - keçmiş dağıla-dağıla gedir, yeni bir şeyi yaratmaq üçünsə çoxlu vaxt, səbr və iradə tələb olunur. Dağılan keçmiş binadan tökülən kiçik və böyük parçalar isə bəzilərinin başına, bəzilərinin isə yoluna düşür. Keçmişlə gələcəyin arası çox qısa və çaşdırıcıdır deyə onların yeri təsadüfən səhv də düşə bilir. Bəzi insanlar gələcəyin də elə keçmiş kimi olacağını və olmalı olduğunu iddia etməklə bu qarmaşanı bir az da artırır.
Sevindirici şey isə ondan ibarətdir ki, burada qorxulu heç nə yoxdu. Bu gün ölkəni qoyub yaxşı həyat, inkişaf dalınca minlərlə azərbaycanlı qardaş və bacılarımız Amerikaya, Rusiyaya və Avropa ölkələrinə üz tuturlar. Bir dəfə Ankarada TRT-də işləyən əslən Azərbaycandan olan bir dostumuzla bu haqda söhbət edirdik. O deyirdi ki, bizim millətin bir xüsusiyyəti var ki, çətinlik görəndə ən rahat yolu qaçmaqda görür. Əslində bunu bütün millətlərə aid etmək olar. Bu mənada dostumuzla razı deyiləm. Tarix boyu və hətta bu yaxınlara qədər də Avropa ölkələrindən də daha yaxşı həyat axtarışında olan insanlar Amerikaya köçmüşlər.
Önəmli olan bunu başa düşməkdir ki, çətinliyin olmağı əslində böyük imkanların mövcud olduğunun göstəricisidir. Uinston Çörçilin məşhur bir kəlamı var: “Pessimist hər yeni imkanda çətinlik görür, optimist isə hər çətinlikdə yeni imkan görür”. Yəni, ola bilər ki, siz pessimist insana 1 milyon manat pul verəsiz, o, isə bu qədər pulla nə edəcəyi haqqında düşünüb o qədər stresə düşsün ki, qısa vaxt ərzində bu pulu batırsın. Eyni zamanda mən bir çox insan tanıyıram ki, ən çətin məqamlardan çıxaraq vəziyyəti öz xeyirlərinə dəyişiblər. Bu bir vizyon, bir uzaqgörənlik məsələdir.
Həqiqətən də mən inanıram ki, bu, psixoloji məsələdir. Təbii, insanın həyatında çətinliklər ola bilər. Hətta çox ola bilər. Amma çətinlikləri kədərə, yoxsa sevincə çevirmək insanın öz əlindədi. Yəni çətinlik sözünün adı “çətin” olduğu üçün onu tamamilə neqativ bir anlayış kimi qavramaq düzgün deyil.
Biz keçid dövründə yaşamışıq və yaşayırıq. İndi bizim böyüyən dövrümüzdür, gənclik çağımızdır. Unutmayaq ki, bütün uğurlu insanlar adətən çətinlik içində böyüyürlər. Bizim də uşaqlığımız çətin keçir. Bəzən pul olmur, bəzən böyüklər bizi döyür, üstümüzə qışqırır, varlı uşaqlar bizə yuxarıdan aşağı baxır, bizimlə oynamırlar.
Çıxış yolu bundan ibarətdir ki, BİZ YAXŞI OXUYAQ VƏ ÖYRƏNƏK, həyat imtahanından hamıdan yaxşı çıxaq.
Bəli çox zaman düz yol çətin olur. Al Paçinonun baş rolda oynadığı məşhur film var, adı “Qadın Ətri”di. Ömrünün sonuna yaxın qoca, kor polkovnik etiraf edir ki, həyatda həmişə doğru yolun nə olduğunu bilirmiş, amma heç vaxt o yolu seçməyib. “Bilirsiz niyə?” - Al Paçino soruşur. “Because it was damn hard (çünki doğru yol çox çətin idi)”.
Məşhur amerika iqtisadçısı Hernando de Soto “Kapitalizmin Sehri” (The Mystery of Capitalism) kitabında yazır ki, dünyanın bir çox yoxsul bölgələri insanlar ağılsız olduğuna görə yox, ətraflarındakı imkanları necə realizə edəcəklərini bilmədikləri üçün inkişaf etmir. Yazar qeyd edir ki, Latın Amerikası, Afrika və Asiyanın xarabalıqlarında milyardlar yatır. Onları canlandırmaq üçün isə bacarıqlar tələb olunur.
Ona görə də biz ətrafımıza baxmalıyıq və imkanları görməliyik. Azərbaycan kimi iqtisadiyyatı sürətlə inkişaf edən ölkələrdə həddindən artıq imkanlar var. Bunu amerikalılar və avropalılar görə bilir. Bu onların bizdən daha ağıllı, daha intellektli olmağına görə deyil. Sadəcə modern biznes bacarıqları, imkanları görə bilmək və risk edə bilmək qabiliyyətlərinə görədir.
Həm hökumətimiz, həm də insanlarımız ətrafa daha geniş baxa bilməlidir. Hökumət özəl sahəyə daha çox imkanlar yaratmalıdır, bürokratik əngəlləri aradan qaldırmalıdır. O zaman imkanlar daha çox artacaq və iqtisadi, siyasi, sosial və elmi həyat daha çox qaynayacaq.
Burada hökumətin siyasətində işlədilən dil və terminlər də həddindən artıq önəmlidir. Məsələn, “nədənsə, xilas olmaq, qurtulmaq“ əvəzinə “nəyəsə nail olmaq, irəliləmək” kimi qavramlardan istifadə etmək insanları daha çox gücləndirir. Bu kontekstdə, “yoxsulluğun azaldılması” yerinə “zənginliyin artırılması” daha müsbət düşüncə və davranışa səbəb olur. Çünki yoxsulluq insanın normal, təbii halıdır: onu azaltmaq anlayışı isə çox süni səslənir. İmkanları genişləndirib, var-dövləti və rifahı artırmaq lazımdır.
Bunları görmək və hiss etmək ümidi ilə!
Uyğunlaşmaq, borc və fədakarlıq haqqında
Uyğunlaşmaq
Mən bir simsiz məkandayam hal-hazırda. Bu məkan Bakıda dostlarım Vəfa və Məhmədin sahibi olduğu “Cafe Caramel”di. Çox gözəl və maraqlı azadlıq havası var içəridə. Bir neçə il əvvəl günlərimizi internet kafelərində keçirəndə heç ağlıma da gəlməzdi ki belə bir şey Bakıda da mümkün ola bilər. Yəni rahatca oturub cafe latteni içərək bütün dünya ilə əlaqə qura biləsən.
Deyilənlərə görə dünyanın ən innovativ insanları iş adamlarıdır. Onlar ideyalarını heyata keçirərək pul qazanır. Nə qədər çox ideya olsa o qədər çox pul qazanırsan. Təbii ki, ideyalar əşyalara və gerçəkliyə çevrildikdən sonra, eyni vəya bənzər ideyası olan insanlar ortaya çıxa bilər. Burada rəqabət anlayışı ilə üzləşir işadamları. Rəqabəti aşmaq üçün isə daha fərqli yanaşmalar lazım gəlir. Fərqlilik beləcə davamlılığa səbəb olur...
Əslində biznesdə hər şey nə qədər də insan həyatının başqa sahələrində olduğu kimidir.
Həyatda dəyişim bunun üçün çox önəmlidi. Fərqliliyi istədiyin zaman, fərqli şeylər əldə edirsən. Darvin nəzəriyyəsindəki dəyişkənlik və irsilik anlayışları var. İrsilik (konservativ, dəyişməyən) və dəyişkənlik (liberal, fərqliləşən) – hər ikisi də canlı varlığın həyat sürməsini və çalışmasını təmin edir. Amma eyni zamanda Darvin qeyd edir ki, güclü olan yox, uyğunlaşa bilən həyatda qalır. Düzdü bu biraz konformizmin (həyatda qalmaq üçün hər zaman güzəştə getmək, cəmiyyətin əsas kütləsinə ayaq uydurmaq) dəstəklənməsi kimi səslənə bilər, amma mən məsələyə fərqli baxıram. Əgər ətrafda mühit dəyişirsə hər zaman yeni qanunlar ortaya çıxır. Onları anlamaq və beləcə mühitdən bəhrələnmək və ətrafını zənginləşdirə bilmək insandan bir dəyişim tələb edir. Bu dəyişim yeni ideyaların, yeni həyat və düşüncə tərzinin, yeni yanaşma və baxışların və yeni dilin formalaşmasında öz əksini tapır. Bu mənada uyğunlaşmaq elə dəyişməyin özüdür. Və təbii ki dəyişə bilmək, uyğunlaşa bilmək üçün ən uyğun zaman gənclik dövrüdür.
Ümumiyyətlə, Azərbaycan üçün dəyişiklikləri gecikdirmək çox ağrılı nəticələnəcək. Hələ ki gənc ölkəyik gərək dəyişək. Yaşlaşanda dəyişmək çətinləşir.
Məsəl üçün Misir və Suriyada vaxtilə dəyişim küləkləri əsdisə də onlar bunu bacarmadılar və ona görə də onlar üçün dəyişmək vaxtı keçdi artıq. Orada məsələlər o qədər dərinləşib ki, artıq dəyişim haqqında hətta düşünmək belə çox çətinləşib. Yaxın Şərq ölkələri gözümüzün qabağında dəyişmədən qocalırlar.
Uyğunlaşmanın bir nümunəsi də ölkələrin regional formatda siyasi və iqtisadi inteqrasiyasıdır. Avropa Birliyi və NATO-ya girmək üçün onların standartlarına uyğunlaşmaq lazımdı. Çünki o ölkələr özləri üçün bir harmonik mühit yaradıblar və kənardan gələn savadsız, ərköyün və dəcəl bir uşağın o sakit və mədəni evdə səs-küy salıb, dava etməyini istəməzlər. Azərbaycan burada da gecikir. Uyğunlaşmaq üçün dəyişmək - yəni siyasi, iqtisadi, sosial, hüquqi və başqa sahələrdə çoxlu islahatlar tələb olunur.
Eyni zamanda regiondakı güc balansı da çox etibarsızdır və bunu hiss edərək hərəkət etmək lazımdır. Məsəl üçün, Rusiyanın zəif vaxtlarında bundan faydalanaraq Azərbaycan hökuməti bəzi yaxşı layihələr həyata keçirdi, bu sevindiricidir. Bakı-Ceyhan bunlardan biridir. Amma NATO və Avropa Birliyi məsələsində gecikdi, tərəddüd etdi, istəmədi, qorxdu və s. İndi Rusiya yenidən dirildi. Və Azərbaycanın “Biz regionda lider dövlətik” sloqanları artıq səngidi. İnid biz başqa cür “uyğunlaşmağa” başladıq. Bu geriyə uyğunlaşmaqdır.
Dəyərlər və ictimai həyat – vətəndaş cəmiyyəti ilə siyasət arasında fərq
Yaşamak bir ağaç gibi tek ve hür
Ve bir orman gibi kardeşçesine
Nazim Hikmət
Indi isə biraz fokusu dəyişək. Azərabaycanda iqtisadiyyatın inkişafı və eyni zamanda siyasi, sosial və mənəvi həyatın durğunluğu (və bəzən çöküşü) bəzi ciddi problemlər ortaya qoyur. İnsanları və cəmiyyətləri ayaqda saxlayan, birləşdirən (fərqləndirən) dəyərlərdir. “Dəyər” anlayışı bizdə hər zaman olub, sadəcə olaraq biz bunu heç vaxt konseptləşdirməmişik. Ümumiyyətlə dəyər sözünü biz yeni istifadə etməyə başlamışıq və şəxsən mənim özüm bu yaxınlara qədər bu sözü hansı kontekstdə və necə daha düzgün istifadə edəcəyimi bilmirdim. “Dəyər” həyatımızda nəyə daha çox qiyməy verdiyimiz, nəyi daha üstün saydığımızın göstəricisidir. Bəzi insanlar azad olmağı dəyər hesab edir, bəzilərimiz ailəni daha əsas sayır, bəzilərinin həyatında din əsas prioritetdir və s. Buna uyğun olaraq bir fərd kimi aldığımız məlumatlar, informasiya hissəcikləri bizim dəyər süzgəcimizdən keçərək beynimizdə və qəlbimizdə yer tapır və ya tapmır. Məsəl üçün əgər siz ailə institutunu həyatınızın əsas dəyərlərindən biri hiss edirsinizsə, kiminsə evlınməyi, toy etməyi haqqında məlumat sizin beyninizdə daha çox yer tapır. Əksinə ailəni əsas dəyər hesab etməyən insansınızsa belə məlumatları ötəri və səthi qəbul edib yola salacaqsınız. “Dəyər” sözü Qərb dillərində, məsəl üçün İnglis dilində çox istifadə edilən bir anlayışdır və əslində çox zaman pozitiv anlamda istifadə olunur. Bəzi toplumlar “ortaq dəyərlər” (shared values) ideyasını ortaya qoyaraq öz aralarında siyasi və iqtisadi inteqrasiyaya nail olublar. Yenə də NATO və Avropa Birliyi bunların arasında ən çox ortaq dəyər tapanlardandır.
Amma təbii ki bu gün hətta idealizm baxımından ən inkişaf etmiş qərb ölkələrində belə maddi dəyərlər daha önəmli olmağa başlayır. İnsanların əksəriyyəti daha çox rahat həyat, pul qazanmaq, yaxşı maşın sürmək, gözəl ölkələrə səyahət eməyin peşindədir. Liberalizmin tənqidçiləri deyir ki, insanlar bir-biriləri haqqında az düşünürlər. Buna görə də kapitalizm haqqında pis fikir yaranır. Elə bundan dolayı inkişaf etmiş müasir cəmiyyətlərdə “sivil kapitalizm” anlayışı ortaya çıxır. Sivil kapitalistlər deyir ki, azadlıq heç də o demək deyil ki hər kəs ancaq özü üçün, öz marağı (self-interest) üçün çalışmalıdır. Azadlıq həm də ətrafındakı insanları düşünmək və cəmiyyətin inkişafı üçün çalışmaq azadlığıdır. Burada fədakarlıq (self-sacrifice) və borc (duty) məfhumları haqqında düşünmək lazımdı.
Təəssüf ki, bəşəriyyətin lüğətindən artıq “şərəf”, “fədakarlıq”, “xarakter”, “dürüstlük”, “xidmət”, “hörmət”, “ədalət”, “etibar”, “sivillik”, “dözüm”, “cəsarət”, “vicdan”, “qayğı”, “vətənpərvərlik”, “ləyaqət” kimi sözlər ya çixmaqdadır və ya bu sözlərin mənası deformasiya olub. Məsəl üçün, Azərbaycanda “hörmət” sözünün nə günə düşdüyünü hamımız hər gün görürük.
Məşhur Amerikan alimi Noam Chomsky və başqaları kapitalizmin bu tərəfini şiddətlə tənqid edir. Bu gün biz də Azərbaycanda bu “maddiləşməni” yaşayırıq. Mənə elə gəlir ki, biz burdan dərs çıxarmalıyıq. İndi bir-birimiz haqqında düşünməyin əsl vaxtıdı, çünki biz başqa ölkələrdə nələrin olduğunu gördük və bu görmüşlüyün köməyi ilə Azərbaycanda demokratiyanın və kapitalizmin inkişafını daha yaxşı yönləndirə bilərik. Hadisələrin önündə olarıq! Bunun üçün ictimai və siyasi diskussiyalarda fəal olmaq, vətəndaş cəmiyyətini gücləndirmək lazımdır. Gənclərin üzərinə yenə də çox böyük rol düşür. Əlbəttə ki, həyatda peşəkarlıq və karyera önəmli şeylərdi və əslində bu insanımızın güclənməyi deməkdir. Mən hesab edirəm ki, çağdaş Azərbaycan gəncliyi bizneslərdə, səfirliklərdə, dövlətdə, beynəxalq təşkilatlar və şirkətlərdə çalışmaqla çox gücləndilər. Amma bəzən gənc dostlarımızın başları o qədər işə qarışır ki, toplumun ümumi dərdlərindən qopurlar və bixəbər olurlar. Ara-sıra qəflət yuxusundan ayılıb heç bir şeyin ürəkaçan olmadığını görüb şikayətlənirlər və yenə də işlərinə davam edirlər. Hamı mistik bir qüvvənin haradansa gələrək hər şeyi dəyişəcəyinə inanır və ya çox vaxt hər şeyi axarına buraxırlar. Və bunun hələ ki baş vermədiyini görərək yenidən yuxuya gedirlər.
Burada bir məsələyə də toxunmasaq olmur. Bəzən bəzi dostlarımız deyir ki, bilirsən mən siyasətlə maraqlanmıram, ona görə belə işlərlə məşğul ola bilmərəm. İnglis alimi David G. Green bununla bağlı çox gözəl kitab yazıb. Adı belədir: “Vətəndaş cəmiyyətinin yenidən ixtirası: Siyasətlə məşğul olmadan insan rifahına necə nail olmalı” (Reinventing Civil Society: The Rediscovery of Welfare Without Politics). Kitabın adından da göründüyü kimi David Green bunun mümkün olduğunu iddia edir. O, deyir:
“Bir çox birgə fəaliyyətlər var ki, onlar siyasi deyil. Və azad sivilizasiyanın ən əsas meyarlarından biri, onun könüllü və ictimai həyatının nə dərəcədə zəngin olmağıdır”. (There is much common activity which is not political and one of the chief measures of the quality of a free civilization is the richness of its voluntary, communal life).
Yəni, vətəndaş cəmiyyəti və siyasət arasında fərq var. Siyasət hakimiyyət anlayışı ilə bağlıdı. Vətəndaş cəmiyyəti insanları gücləndirir və həssaslaşdırır. Ümumiyyətlə, bizdə belə bir stereotip də var ki, “vətəndaş cəmiyyəti” bərabərdir Qeyri Hökümət Təşkilatları. Əlbəttə ki, hamımız başa düşürük ki, bu çox yanaşma çox dardı. Vətəndaş cəmiyyətinin klassik tərifində deyildiyi kimi “dövlət və ailə arasında olan sahəyə” vətəndaş cəmiyyəti deyilir.
Bütün bunlara görə, AN şəbəkəsi olaraq, bir vətəndaş cəmiyyətini təmsil edən qrup olaraq, biz dedik ki “Gələcək özü gəlməyəcək”!!! Yəni gələcək gətirilməlidir. Gəlin gözləməyək. Gəlin şikayətlənməyi qurtaraq. Gəlin gələcəyi gətirək!
Siyasətsiz gətirək. Bir-birimizlə danışaraq, bir-birimizi düşünərək gətirək!
Rəşad Elli
Bakı, 28 Sentyabr, 2008
Mən bir simsiz məkandayam hal-hazırda. Bu məkan Bakıda dostlarım Vəfa və Məhmədin sahibi olduğu “Cafe Caramel”di. Çox gözəl və maraqlı azadlıq havası var içəridə. Bir neçə il əvvəl günlərimizi internet kafelərində keçirəndə heç ağlıma da gəlməzdi ki belə bir şey Bakıda da mümkün ola bilər. Yəni rahatca oturub cafe latteni içərək bütün dünya ilə əlaqə qura biləsən.
Deyilənlərə görə dünyanın ən innovativ insanları iş adamlarıdır. Onlar ideyalarını heyata keçirərək pul qazanır. Nə qədər çox ideya olsa o qədər çox pul qazanırsan. Təbii ki, ideyalar əşyalara və gerçəkliyə çevrildikdən sonra, eyni vəya bənzər ideyası olan insanlar ortaya çıxa bilər. Burada rəqabət anlayışı ilə üzləşir işadamları. Rəqabəti aşmaq üçün isə daha fərqli yanaşmalar lazım gəlir. Fərqlilik beləcə davamlılığa səbəb olur...
Əslində biznesdə hər şey nə qədər də insan həyatının başqa sahələrində olduğu kimidir.
Həyatda dəyişim bunun üçün çox önəmlidi. Fərqliliyi istədiyin zaman, fərqli şeylər əldə edirsən. Darvin nəzəriyyəsindəki dəyişkənlik və irsilik anlayışları var. İrsilik (konservativ, dəyişməyən) və dəyişkənlik (liberal, fərqliləşən) – hər ikisi də canlı varlığın həyat sürməsini və çalışmasını təmin edir. Amma eyni zamanda Darvin qeyd edir ki, güclü olan yox, uyğunlaşa bilən həyatda qalır. Düzdü bu biraz konformizmin (həyatda qalmaq üçün hər zaman güzəştə getmək, cəmiyyətin əsas kütləsinə ayaq uydurmaq) dəstəklənməsi kimi səslənə bilər, amma mən məsələyə fərqli baxıram. Əgər ətrafda mühit dəyişirsə hər zaman yeni qanunlar ortaya çıxır. Onları anlamaq və beləcə mühitdən bəhrələnmək və ətrafını zənginləşdirə bilmək insandan bir dəyişim tələb edir. Bu dəyişim yeni ideyaların, yeni həyat və düşüncə tərzinin, yeni yanaşma və baxışların və yeni dilin formalaşmasında öz əksini tapır. Bu mənada uyğunlaşmaq elə dəyişməyin özüdür. Və təbii ki dəyişə bilmək, uyğunlaşa bilmək üçün ən uyğun zaman gənclik dövrüdür.
Ümumiyyətlə, Azərbaycan üçün dəyişiklikləri gecikdirmək çox ağrılı nəticələnəcək. Hələ ki gənc ölkəyik gərək dəyişək. Yaşlaşanda dəyişmək çətinləşir.
Məsəl üçün Misir və Suriyada vaxtilə dəyişim küləkləri əsdisə də onlar bunu bacarmadılar və ona görə də onlar üçün dəyişmək vaxtı keçdi artıq. Orada məsələlər o qədər dərinləşib ki, artıq dəyişim haqqında hətta düşünmək belə çox çətinləşib. Yaxın Şərq ölkələri gözümüzün qabağında dəyişmədən qocalırlar.
Uyğunlaşmanın bir nümunəsi də ölkələrin regional formatda siyasi və iqtisadi inteqrasiyasıdır. Avropa Birliyi və NATO-ya girmək üçün onların standartlarına uyğunlaşmaq lazımdı. Çünki o ölkələr özləri üçün bir harmonik mühit yaradıblar və kənardan gələn savadsız, ərköyün və dəcəl bir uşağın o sakit və mədəni evdə səs-küy salıb, dava etməyini istəməzlər. Azərbaycan burada da gecikir. Uyğunlaşmaq üçün dəyişmək - yəni siyasi, iqtisadi, sosial, hüquqi və başqa sahələrdə çoxlu islahatlar tələb olunur.
Eyni zamanda regiondakı güc balansı da çox etibarsızdır və bunu hiss edərək hərəkət etmək lazımdır. Məsəl üçün, Rusiyanın zəif vaxtlarında bundan faydalanaraq Azərbaycan hökuməti bəzi yaxşı layihələr həyata keçirdi, bu sevindiricidir. Bakı-Ceyhan bunlardan biridir. Amma NATO və Avropa Birliyi məsələsində gecikdi, tərəddüd etdi, istəmədi, qorxdu və s. İndi Rusiya yenidən dirildi. Və Azərbaycanın “Biz regionda lider dövlətik” sloqanları artıq səngidi. İnid biz başqa cür “uyğunlaşmağa” başladıq. Bu geriyə uyğunlaşmaqdır.
Dəyərlər və ictimai həyat – vətəndaş cəmiyyəti ilə siyasət arasında fərq
Yaşamak bir ağaç gibi tek ve hür
Ve bir orman gibi kardeşçesine
Nazim Hikmət
Indi isə biraz fokusu dəyişək. Azərabaycanda iqtisadiyyatın inkişafı və eyni zamanda siyasi, sosial və mənəvi həyatın durğunluğu (və bəzən çöküşü) bəzi ciddi problemlər ortaya qoyur. İnsanları və cəmiyyətləri ayaqda saxlayan, birləşdirən (fərqləndirən) dəyərlərdir. “Dəyər” anlayışı bizdə hər zaman olub, sadəcə olaraq biz bunu heç vaxt konseptləşdirməmişik. Ümumiyyətlə dəyər sözünü biz yeni istifadə etməyə başlamışıq və şəxsən mənim özüm bu yaxınlara qədər bu sözü hansı kontekstdə və necə daha düzgün istifadə edəcəyimi bilmirdim. “Dəyər” həyatımızda nəyə daha çox qiyməy verdiyimiz, nəyi daha üstün saydığımızın göstəricisidir. Bəzi insanlar azad olmağı dəyər hesab edir, bəzilərimiz ailəni daha əsas sayır, bəzilərinin həyatında din əsas prioritetdir və s. Buna uyğun olaraq bir fərd kimi aldığımız məlumatlar, informasiya hissəcikləri bizim dəyər süzgəcimizdən keçərək beynimizdə və qəlbimizdə yer tapır və ya tapmır. Məsəl üçün əgər siz ailə institutunu həyatınızın əsas dəyərlərindən biri hiss edirsinizsə, kiminsə evlınməyi, toy etməyi haqqında məlumat sizin beyninizdə daha çox yer tapır. Əksinə ailəni əsas dəyər hesab etməyən insansınızsa belə məlumatları ötəri və səthi qəbul edib yola salacaqsınız. “Dəyər” sözü Qərb dillərində, məsəl üçün İnglis dilində çox istifadə edilən bir anlayışdır və əslində çox zaman pozitiv anlamda istifadə olunur. Bəzi toplumlar “ortaq dəyərlər” (shared values) ideyasını ortaya qoyaraq öz aralarında siyasi və iqtisadi inteqrasiyaya nail olublar. Yenə də NATO və Avropa Birliyi bunların arasında ən çox ortaq dəyər tapanlardandır.
Amma təbii ki bu gün hətta idealizm baxımından ən inkişaf etmiş qərb ölkələrində belə maddi dəyərlər daha önəmli olmağa başlayır. İnsanların əksəriyyəti daha çox rahat həyat, pul qazanmaq, yaxşı maşın sürmək, gözəl ölkələrə səyahət eməyin peşindədir. Liberalizmin tənqidçiləri deyir ki, insanlar bir-biriləri haqqında az düşünürlər. Buna görə də kapitalizm haqqında pis fikir yaranır. Elə bundan dolayı inkişaf etmiş müasir cəmiyyətlərdə “sivil kapitalizm” anlayışı ortaya çıxır. Sivil kapitalistlər deyir ki, azadlıq heç də o demək deyil ki hər kəs ancaq özü üçün, öz marağı (self-interest) üçün çalışmalıdır. Azadlıq həm də ətrafındakı insanları düşünmək və cəmiyyətin inkişafı üçün çalışmaq azadlığıdır. Burada fədakarlıq (self-sacrifice) və borc (duty) məfhumları haqqında düşünmək lazımdı.
Təəssüf ki, bəşəriyyətin lüğətindən artıq “şərəf”, “fədakarlıq”, “xarakter”, “dürüstlük”, “xidmət”, “hörmət”, “ədalət”, “etibar”, “sivillik”, “dözüm”, “cəsarət”, “vicdan”, “qayğı”, “vətənpərvərlik”, “ləyaqət” kimi sözlər ya çixmaqdadır və ya bu sözlərin mənası deformasiya olub. Məsəl üçün, Azərbaycanda “hörmət” sözünün nə günə düşdüyünü hamımız hər gün görürük.
Məşhur Amerikan alimi Noam Chomsky və başqaları kapitalizmin bu tərəfini şiddətlə tənqid edir. Bu gün biz də Azərbaycanda bu “maddiləşməni” yaşayırıq. Mənə elə gəlir ki, biz burdan dərs çıxarmalıyıq. İndi bir-birimiz haqqında düşünməyin əsl vaxtıdı, çünki biz başqa ölkələrdə nələrin olduğunu gördük və bu görmüşlüyün köməyi ilə Azərbaycanda demokratiyanın və kapitalizmin inkişafını daha yaxşı yönləndirə bilərik. Hadisələrin önündə olarıq! Bunun üçün ictimai və siyasi diskussiyalarda fəal olmaq, vətəndaş cəmiyyətini gücləndirmək lazımdır. Gənclərin üzərinə yenə də çox böyük rol düşür. Əlbəttə ki, həyatda peşəkarlıq və karyera önəmli şeylərdi və əslində bu insanımızın güclənməyi deməkdir. Mən hesab edirəm ki, çağdaş Azərbaycan gəncliyi bizneslərdə, səfirliklərdə, dövlətdə, beynəxalq təşkilatlar və şirkətlərdə çalışmaqla çox gücləndilər. Amma bəzən gənc dostlarımızın başları o qədər işə qarışır ki, toplumun ümumi dərdlərindən qopurlar və bixəbər olurlar. Ara-sıra qəflət yuxusundan ayılıb heç bir şeyin ürəkaçan olmadığını görüb şikayətlənirlər və yenə də işlərinə davam edirlər. Hamı mistik bir qüvvənin haradansa gələrək hər şeyi dəyişəcəyinə inanır və ya çox vaxt hər şeyi axarına buraxırlar. Və bunun hələ ki baş vermədiyini görərək yenidən yuxuya gedirlər.
Burada bir məsələyə də toxunmasaq olmur. Bəzən bəzi dostlarımız deyir ki, bilirsən mən siyasətlə maraqlanmıram, ona görə belə işlərlə məşğul ola bilmərəm. İnglis alimi David G. Green bununla bağlı çox gözəl kitab yazıb. Adı belədir: “Vətəndaş cəmiyyətinin yenidən ixtirası: Siyasətlə məşğul olmadan insan rifahına necə nail olmalı” (Reinventing Civil Society: The Rediscovery of Welfare Without Politics). Kitabın adından da göründüyü kimi David Green bunun mümkün olduğunu iddia edir. O, deyir:
“Bir çox birgə fəaliyyətlər var ki, onlar siyasi deyil. Və azad sivilizasiyanın ən əsas meyarlarından biri, onun könüllü və ictimai həyatının nə dərəcədə zəngin olmağıdır”. (There is much common activity which is not political and one of the chief measures of the quality of a free civilization is the richness of its voluntary, communal life).
Yəni, vətəndaş cəmiyyəti və siyasət arasında fərq var. Siyasət hakimiyyət anlayışı ilə bağlıdı. Vətəndaş cəmiyyəti insanları gücləndirir və həssaslaşdırır. Ümumiyyətlə, bizdə belə bir stereotip də var ki, “vətəndaş cəmiyyəti” bərabərdir Qeyri Hökümət Təşkilatları. Əlbəttə ki, hamımız başa düşürük ki, bu çox yanaşma çox dardı. Vətəndaş cəmiyyətinin klassik tərifində deyildiyi kimi “dövlət və ailə arasında olan sahəyə” vətəndaş cəmiyyəti deyilir.
Bütün bunlara görə, AN şəbəkəsi olaraq, bir vətəndaş cəmiyyətini təmsil edən qrup olaraq, biz dedik ki “Gələcək özü gəlməyəcək”!!! Yəni gələcək gətirilməlidir. Gəlin gözləməyək. Gəlin şikayətlənməyi qurtaraq. Gəlin gələcəyi gətirək!
Siyasətsiz gətirək. Bir-birimizlə danışaraq, bir-birimizi düşünərək gətirək!
Rəşad Elli
Bakı, 28 Sentyabr, 2008
Sunday, May 17, 2009
gənclərin qısa filmləri
Sizi Genclerin qisa filmleri kino axshamina devet edirik...Achilish tedbirinde ashagidaki filmler numayish etdirilecekdir.
"KORAMAL"
Exa Production
rejissorlar: Xeyyam Abdullayev
Elmeddin Eliyev
"DASHATAN"
"Radio TV" produser merkezi
rejissor Cavid Imamverdiyev
"SAAT"
"Nur Production"
rejissor Nesimi Memmedoglu
Tedbir Teatr Xadimleri Ittifaqinin Tamasha zalinda 2009-cu il , mayin 19-da 17:00-da, mayin 20, 21 -21 de ise saat 18:00 da kechirilecekdir.
Girish pulsuzdur
Unvan:Xeqani kuchesi, 10.(Rus Dram Teatri ile uzbeuz)
Subscribe to:
Posts (Atom)
